U Srpskoj čitaonici u Derventi prije 117 godina bilo je organizovano svadbeno veselje Vase Jankovića. Pred čitaonicom je napravljena fotografija svatova, koja je sačuvana do danas.
Malo je relevantnih pisanih dokumenata o prošlosti Dervente, a ono što je sačuvano uglavnom je dio privatnih kolekcija.
Objavljeno je i nekoliko knjiga, ali nedovoljno kada je u pitanju bogata prošlost derventskih muslimana, Hrvata, Jevreja i Srba.
Najmanje je sačuvanih svjedočanstava o životu srpske zajednice za vrijeme turske i austrougarske vladavine. Što je čuvano u čitaonicama i crkvama je kroz ratove uništavano, paljeno i razbacivano. Ipak, u nekim privatnim albumima i starim knjigama može se pronaći ponešto iz toga perioda.
Poznate srpske gazde i dobrotvori u Derventi su pravili i poklanjali narodu čitaonice i druge ustanove gdje se narod mogao okupljati i glasno diskutovati o svim pitanjima. Tu je njegovano i kulturno blago ondašnjih Srba. Nažalost, mnoge su se porodice izgubile u ratovima i mutnim vremenima koja su nas pratila.
O životu i značaju srpske zajednice u Derventi svjedoče neke građevine koje su ostale iza viđenijih Srba. No, i njih je sve manje.
Nekadašnja zgrada Srpske čitaonice i danas je u dobrom stanju. Napravljena je između 1870-1880. godine i za vrijeme druge Jugoslavije služila je kao Omladinski dom, a potom kao Dom Jugoslovenske narodne armije.
U ovoj čitaonici je 1901. godine osnovano Srpsko pravoslavno pjevačko društvo „Zmaj“, koje je radilo dugo godina. Društvo je učestvovalo uglavnom na crkvenim slavama, svetosavskim, božićnim i drugim svečanostima. Dirigent u ovom pjevačkom društvu bio je profesor muzičkog obrazovanja u Gimnaziji Veljko Cesarević, koji je kasnije postao poznat kao kompozitor.
Bilo je još nekoliko društava sa srpskim predznakom, a 1910. godine u Derventi će biti osnovano Srpsko prosvjetno i kulturno društvo „Prosvjeta“. Prvi predsjednik je bio derventski trgovac i gazda Jovo Kostić, a rad su obilato pomagali i radili u društvu sveštenik Simo Petrović i trgovac Boško Tasovac.
U Derventi je prvi vodovod napravljen 1882. godine, a prvi ”vodovoddžija” ili vodoinstalater bio je mladoženja sa ovih slika – Vaso Janković. Zapravao, u vrijeme Austrougarske monarhije on je bio kotarski službenik za poslove vodovoda. Kasnije će Vaso po tome biti poznat i njegovo ime biće zapisano kao ime jednog od viđenijih građana Dervente.
U čitaonici i okolini priređivane su razne zabave za vrijeme svetkovina. Pjevalo je pjevačko društvo, udarali talabasi i daire, uz violine i kontrabas, posebno na srpskim svadbama, dobro organizovanim, uz bogatu tršezu. Čitaonica je mogla da primi veliki broj ljudi, a na usluzi su bili i fotografi, kafedžije, svirači i pjevači.
Kod Dušana Jelića iz Dervente sačuvana je jedna fotografija iz 1900. godine koja je ovjekovječila ženidbu Vase Jankovića ispred Srpske čitaonice. Poneki detalj o ovoj fotografiji Jelić zna iz majčine priče. Kaže da je njegov djed Marko Jelić bio vjenčani kum Vasi Jankoviću, koji je kao sveštenik tada služio u Osinji. Ime mlade, nažalost, nije zapamtio. Porodice Janković više nema u Derventi.
Na poleđini fotografije još se može raspoznati pečat autora i vlasnika fotografske radnje Josefa Svačka, te godina kada je fotografija načinjena. Dušan Jelić čuva ovaj dio istorije više od 60 godina i žali što nije zabilježio ljude na fotografiji.
Ipak, zahvaljujući njoj moguće je rekonstruisati mnogo detalja iz prošlosti srpske zajednice u Derventi, između ostalog i kako je prije 117 godina izgledala srpska svadba, kakve su se nošnje nosile, kakvi su običaji vladali…
Savko Pećić Pesa
