Stanovništvo naselja Derventa je do kraja 19. vijeka potrebe za vodom podmirivalo najvećim dijelom iz rijeke Ukrine, te iz potoka, sa izvora „Templ“ i iz bunara u gradskoj tvrđavi. Prije izgradnje vodovoda postojalo je i nekoliko bunara iz kojih je voda crpljena i transportovana drvenim cijevima u nizijske dijelove grada.
Ideja o izgradnji vodovoda u Derventi pojavila se jer je voda iz rijeke Ukrine i bunara bila prljava, zbog čega je stanovnicima Dervente prijetila zaraza. Inicijativa za izgradnju vodovoda pokrenuta je 1886. godine, a projekat vodosnabdijevanja Dervente izrađen je u inženjerskom preduzeću Frica Pasinija u Beču 1887. godine.
U projektu su bila data tri moguća rješenja vodosnabdijevanja Dervente; prvi i drugi kaptiranjem izvora rječice Lupljanice, a treći izgradnjom bunara u na lokaciji oko „Patkovače“. Voda sa izvora Lupljanice, nakon analiza, okarakterisana je kao izvrsna za piće i korišćenje.
Na sjednicama Gradskog vijeća Dervente 1894. godine predložena je gradnja vodovoda, prije svega zbog česte pojave zaraznih bolesti uzrokovane korišćenjem nezdrave vode. Zaključeno je da u Derventi ne budu građene bolnica, škola i opština, već da se pristupi izgradnji vodovoda. Naredne godine Gradsko vijeće je podnijelo je zahtjev Zemaljskoj vladi za Bosnu i Hercegovinu u Sarajevu da bude izgrađen vodovod iz Gornje Lupljanice i da Vlada pošalje stručnjaka da prikupi potrebne informacije. Zahtjevu je udovoljeno prije svega zbog toga što je inicijativu pokrenula samostalna zajednička svijest sa ciljem da napredak obuhvati šire slojeve stanovništva čemu je, inače, težila Zemaljska vlada.
Zemaljska vlada odobrenjem broj 103.117 od 18. avgusta 1896. godine dozvolila izgradnju vodovoda u Derventi. Radovi na izgradnji započeli su 10. septembra 1896, a završeni su za godinu – 15. septembra 1897. godine. Izgradnja je koštala tadašnjih 126.000 forinti, odnosno 252.000 zlatnih kruna. Gradnju je finansirala najvećim dijelom Opština Derventa, te manjim dijelom “Državne željeznice Bosne i Hercegovine”.
Kaptiran je izvor rječice Lupljanice koji je davao oko 14 l/s vode u sekundi. U neposrednoj blizini izvora podignut je objekat u kome su se nalazili: parna mašina “Šulc”, distribucija “Mejer” i pumpa “Žirar”. Za potrebe parne mašine korišćen je tuzlanski mrki ugalj, a kasnije i drva. Od vodozahvata voda je transportovana cijevima prečnika 125 mm i dužine 1.849 metara, do rezervoara “Vrhovi” kapaciteta 250 m3. Iz rezervoara je voda transportovana cijevima prečnika 80 i 125 mm i dužine 5.200 metara do rezervoara „Mezerluci“ kapaciteta 200 m3. Iz ovog rezervoara je cijevima voda distribuisana po gradskom naselju u kome je dužina vodovodne mreže iznosila 3.058 metara. Stanovnici Dervente su vodu koristili sa deset javnih česmi koje su bile raspoređene po cijelom gradu.
Jedan od najstarijih vodovoda
Poslije vodovoda u Mostaru, Sarajevu (1890) i Travniku (1893), dervenski je četvrti izgrađeni vodovod u tadašnjoj Bosni i Hercegovini. Iako je spadao po veličini u manje vodovode, u vrijeme izgradnje bio je jedinstven po načinu rješavanja isporuke vode od izvorišta do građana.
Tekst i fotografije mr Damir Kljajić
