Istorija se bavi rekonstrukcijom prošlosti (ljudskog društva) na osnovu analize istorijskih izvora (materijalni, pisani, usmena predanja, audio-vizuelni), analogijama i drugom metodologijom. Najznačajniji istorijski izvori su pisani, kod kojih, ipak, postoji mogućnost pojave falsifikata, uzrokovana raznim razlozima i motivima (političkim, ideološkim, emotivnim…). Zbog toga, savremena istoriografija ukršta različite izvore, posmatra ih iz različitih uglova (multiperspektivnost) i stalno preispituje činjenice (i „činjenice“), a kao rezultat često uzima stepen vjerovatnoće, jednom riječju – stohastiku, što je zajedničko za sve društvene nauke.
Ovo je nastavak kolumne „O porijeklu imena Dervente“ u kojoj su pobrojane i ukratko obrazložene dosad poznate, manje-više vjerodostojne pretpostavke o etimologiji imena Dervente. Dodao bih jedino da je isključena pretpostavka, koja postoji u manjem dijelu javnosti, da ime Dervente potiče od originalne turske riječi koja označava kapiju. Kapija je jednostavno turcizam u našem jeziku sa istim značenjem, velika vrata (izvorno turski – kapi). Međutim, mnoge persijske, kao i arapske riječi su do nas stigle „zahvaljujući“ Turcima, a mi ih svodimo pod turcizme.
O mogućnosti da je ime Dervente persijskog porijekla, ne odbacujući tu pretpostavku, pisao sam u zadnjih pet godina, pozivajući se na istorijske izvore i dokumentaciju, u dvije knjige (Asentić, 2012; 2016). U navedenim knjigama se može pročitati o Velikom i Malom Derbendu, derbendžijama i drugim činjenicama, koje ne isključuju pretpostavku da se pojava imena Dervente može datirati znatno ranije u odnosu na pojavu Turaka Osmanlija na ovom prostoru, preko kojih je persijski naziv „darband“ jedino mogao stići. Da napomenemo da je Derventa došla pod osmansku vlast u trećoj deceniji 16. vijeka, kasnije u odnosu na centralnu Bosnu (1463. godine).
Kelti su se iz Galije (današnja Francuska) doselili na Balkansko poluostrvo u 4. vijeku prije nove ere, a u narednom, 3. vijeku p.n.e. su stigli i do Male Azije. To je opšta činjenica, potkrijepljena nebrojenim dokazima, koja se ne dovodi u pitanje. Naselili su se uz riječne tokove Save, Dunava i njihovih pritoka. Ovi preci današnjih Iraca, Škota, Velšana učestvuju u etničkom supstratu mnogih evropskih naroda, među njima i naših, južnoslovenskih.
Ukrini su ime najvjerovatnije dali Ugari (Mađari), narod porijeklom iz Azije, doseljen u Panonsku niziju krajem 9. vijeka. Ugrina, posjed Ugara, glasovnom promjenom (?) postala je Ukrina. S tim da su u srednjovjekovnom dobu oblasti oko rijeka dobijale imena po rijekama (župa Usora, župa Ukrina…). Prostor današnje Dervente i dolinu Ukrine osvojili su Ugri u 12. vijeku. Kako se Ukrina (rijeka i župa, oblast) zvala prije dolaska Ugara?
Kelti su riječne doline bogate hrastovima nazivali “derwent”. Širom svijeta od V. Britanije do Tasmanije postoje derwent(a) rivers (rijeke), ali i brojni toponimi (nazivi mjesta) i horonimi (nazivi oblasti). Na Balkanskom poluostrvu, takođe. I tamo gdje nije bilo nikakvog „derbenda“ (tvrđave). Na primjer, između planina Tare i Zvijezde, kroz lokalitet Rastište (hrastište, bogato hrastovima) teče rijeka Derventa, desna pritoka Drine, uz koju su i drugi današnji geografski nazivi keltskog porijekla.
Analogijom se može zaključiti da se prije dolaska Ugara (prije 12. vijeka), dakle, nekoliko vijekova unazad, rijeka Ukrina kao i pripadajuća oblast zvala Derventa. Vremenom je ime, prethodno se miješajući sa nazivom Ukrina, redukovano na najznačajnije naselje u dolini Ukrine. Derava, narodni naziv za rijeku Ukrinu, sačuvan u predanju, može biti slovenizovana varijanta izvornog keltskog imena.
Pitanjem porijekla imena Dervente će još da se bave istoričari, arheolozi, lingvisti… Ja sam se potrudio „to do my best“, što bi rekli Britanci, koji su takođe dobili ime po Keltima – Britima. Ko misli da zna bolje, široko mu (istraživačko) polje.
Željko Asentić
LITERATURA:
Asentić, Ž. (2012). Derventa i okolna seoska naselja. Banja Luka: Geografsko društvo Republike Srpske.
Asentić, Ž. (2016). Derventa – geografska, istorijska i turizmološka proučavanja. Derventa -geographical, historical and tourismological studies (srpsko-englesko izdanje). Derventa: Turistička organizacija opštine Derventa.
Zahvaljujemo se gospodinu Asentiću na uloženom trudu vezano za istraživanje i ustupanje podataka o istorijatu porijekla imena Derventa. Nisam imao priliku pročitati navedene literaturu a koliko vidim nema je na internetu, ali ću to prvom prilikom učiniti. Možda bi bilo dobro za nas dervenćane, ako ima mogućnosti, da se ista knjiga objavi na ovom sajtu ili npr sajtu turističke organizacije Derventa i sl. Međutim, iz svega dosad napisanog o ovoj temi mi i dalje ne vidimo kada je po raspoloživim saznanjima prvi put upotrijebljen naziv Derventa za naseljeno mjesto na sadašnjem području Dervente a što bi nama dervenćanima bilo interesantno. Vezano za naziv imena Derventa postoji jedna rečenica u djelu “Severna Bosna 13-16 vek” autora J. Margić., gdje se kaže: “Naime, u opisu bosanske biskupije biskupa Maravića iz 1655 godine, kao i u vizitaciji fra Nikole Olovčića iz 1672 godine, zabeleženo je ime Derventa.” Interesuje me koliko je ova tvrdnja relevantna, te i dali ima još nekih ranijih saznanja gdje se pominje Derventa kao naziv današnjeg derventskog područja.