Nakon prošlogodišnjeg jubilarnog desetog Sajma privrede i turizma, Derventa nastavlja sa tradicijom održavanja ove manifestacije, čime učvšrćuje svoju poziciju na mapi sajamskih gradova Republike Srpske i BiH. To je prilika za kratak i sažet osvrt na istorijat privrednog razvoja kao i da se, nakon uvida u sadašnje stanje, predloži neki od pravaca razvoja derventske privrede (i društva) u budućnosti.
Do kraja 19. vijeka u strukturi privrede na području derventske opštine dominira poljoprivreda feudalnog (ekstenzivnog) tipa, uz trgovinu poljoprivrednim proizvodima. U gradu Derventi bili su prisutni i orijentalni zanati. Dolaskom austrougarske vlasti (1878. godine) dolazi do prve industrijalizacije kao i do opšteg razvitka grada Dervente (bolnica, škole, željeznička pruga, vodovod…). U periodu između dva svjetska rata derventska privreda stagnira. Poslije Drugog svjetskog rata dolazi do promjena vlasničke strukture derventske privrede u skladu sa sveopštim društveno-ekonomskim promjenama na nivou socijalističke državne zajednice Južnih Slovena. U tom periodu, dobar dio privrede prelazi u državno, odnosno unikatni jugoslovenski izum – društveno vlasništvo.
Sve do 70-ih godina prošlog vijeka područje derventske opštine je, u privrednom pogledu, slabo razvijeno. Tada dolazi do prestrukturiranja derventske privrede u granskom smislu: razvija se metalska industrija, najviše oličena u „Unisu“ kao „polu“ razvoja oko kojeg se razvijaju ostala preduzeća metalskog kompleksa; izvršeno je osavremenjivanje tehnologije i povećanje kapaciteta proizvodnje obuće i tekstilne industrije; dolazi do djelimičnog intenziviranja poljoprivredne proizvodnje; razvija se grafička industrija itd.
Poslije rata (1992-1995) stanje u derventskoj privredi bilo je dosta teško. Međunarodne finansijske institucije nisu željele da ulažu svoj kapital u državna preduzeća, a domaće banke nisu posjedovale potrebna sredstva za pokretanje privrede. Izlaz iz tadašnje teške situacije pokušao se pronaći u procesu vlasničke transformacije privrede. Tako su državna preduzeća prešla u privatne ruke, što je, prije ili kasnije, značilo kraj za derventska privredna preduzeća.
Međutim, na bazi kadrovskog potencijala, sačuvanih poslovnih veza, preduzetničkog duha Dervenćana, kao i saobraćajno-geografskog položaja i drugih lokacionih faktora razvijaju se brojna privatna preduzeća, koja uspješno posluju pa dosta njih prerasta kategoriju malih preduzeća.
Što se tiče strukturnih promjena derventske privrede u narednom periodu trebalo bi potencirati: poljoprivredu intenzivnog tipa a posebno organsku proizvodnju zdrave hrane; razvoj „industrije viših faza prerade“ (višeg stepena finalizacije proizvoda) i razvoj savremenih tercijarnih (uslužnih) djelatnosti.
Posebno bi bilo bitno prestrukturiranje sa radno intenzivne industrije, koju karakterišu niske plate kao faktor konkurentnosti, na neke druge grane – obrazovno, kapitalno ili tehnološki intenzivne. Naime, radno intenzivne grane industrije posredno dovode do niskog nataliteta i emigracije stanovništva, što je evidentno i na području Dervente. Ilustracija toga je drastičan pad broja djece u školama u Derventi, kako u seoskom tako i gradskom području. U nekima je taj broj za manje od dvije decenije prepolovljen. Postavlja se pitanje: koliko će ljudi živjeti ovdje za 50-ak godina?
Da bi se ovakav demografski trend zaustavio potrebno je stvoriti preduslove da mladi ljudi mogu da se posvete osnovnim životnim angažmanima – radu i roditeljstvu. A samo za normalnu, prostu reprodukciju stanovništva minimum je troje djece po porodici, pošto uvijek ima bezdjetnih ili onih koji ne žele u bračnu zajednicu. Drugi način popravljanja demografske „slike“ je migracioni saldo. Bilans mora biti u korist doseljavanja (imigracije) nauštrb iseljavanja (emigracije). Ozbiljna i djelatna ekonomsko-demografska strategija, koja ne bi bila „mrtvo slovo na papiru“ ili „spisak lijepih želja“, bi se morala odmah napraviti. I početi primjenjivati.
Mr Željko Asentić
