Kad zovem sebe odazove se: ko zove! – Branko V. Radičević
“Želim da ti pričam o svom imenu i tvom. Imena ljudi, u nauci – antroponimi, spadaju u najstarije vrste reči. Imena govore više od onoga što sama po sebi jesu. Pogotovo kada se iznenada nadju u novom kontekstu. Ispusujući ili izgovarajući ime neke osobe podarujemo joj život ili opstanak. Poznavanje imena osigurava uticaj na njegovog nosioca, to jest magijski aspekt. Poznavanje imena deo je rituala opčinjavanja, zadobijanja moći nad nekim. Za pravog mistika, ime je živo biće, sam čovek…”
Prethodne redove pisao mi je književnik Nenad Grujičić i time razbudio ovu temu koja je u meni dugo, dugo nicala.
LIČNA IMENA
Mogu se podijeliti na narodna, kalendarska i ostala. Narodna su najstarija kategorija kod Srba. Postojao je antroponimski tip ime – rečenica, a koga danas znamo u slivenom obliku Dabiživ (da bi bio živ).
Imenima se, zapravo, isticala određena želja, ali kasnije su se tipizirala.
Za očuvanje NARODNOG imenskog fonda naših imena danas možemo zahvaliti liberalnom stavu Srpske pravoslavne crkve pri slobodi izbora imena.
Prema ispitivanjima Milice Grković u nemanjićkim poveljama 90% imena su narodna. Složena (Bratoljub), samotvorna (Vlk, odnosno Vuk), izvedena (Miloš).
Najviše naših imena postalo je od osnova Bog, brat, voj, hrana.
Nažalost, ženska imena su slabije očuvana pošto su popisivane samo udovice (poreski obveznici).
KALENDARSKA IMENA
Ostala su samo dopuna našem imenoslovu. Najčešće su grcizirana a dobili smo ih putem primanja hrišćanstva. Zatim biblijska imena hebrejskog porijekla Mihailo (sličan Bogu), Danilo (Bog je moj sudija).
PREVEDENI OBLICI IMENA
Nisu rijetka pojava kod nas. Recimo, prevedenice sa grč. Božidar (Teodoros), Bogoljub (Teofilos).
POMODNA IMENA
Oduvijek su postojala u našem jeziku. U srednjem vijeku, recimo, bilo je popularno ime Oliver zahvaljujući uticaju književnosti.
Nakon Drugog svjetskog rata počinje se skrnaviti naš onomastikon imenima vođa pod uticajem ruske Oktobarske revolucije. Uloga davanja imena sa crkve prelazi na državu i prelazi u totalni neukus. Imenovani su ljudi od političkih pokreta do tehnoloških dostignuća, banalnih predmeta (Roblen – rodio se da bude lenjinovac).
MAGIČNA FUNKCIJA IMENA
Stana, Stanimirka, Dostana – iz želje da se „stane“ sa rađanjem ženske djece.
Šaban, Sinan, Sultana – zaštitna, mrzna imena (za vrijeme turske vladavine). Da bi ga zlo mimoišlo.
Svako ime ima svoju istoriju. Na našim prostorima očevo ime može dobiti posmrče, dijete rođeno nakon očeve smrti. Davanje imena djevojčici po majci vezuje se za vjerovanje da će se nakon ovoga rađati muška djeca.
ZLA KOB IMENA
Kada se daju imena u čast očeva, baka, djeda – kod djeteta stvara nesrećnu sudbinu. A posebno je opasno davati ime po ocu.
Isto tako, nije poželjno djevojčicama davati “muška” imena, recimo – Dejana, Jovana, Aleksandra, Milana. Inače, mnogo devojaka koje su odlazile u manastir imale su – muška imena.
Od prezimena, smatra se, malo toga zavisi te ono ne utiče previše na sudbinu, već samo pokazuje početne zadatke, talente, naslijeđene osobine.
MITOLOŠKA IMENA
ADRIJAN (Jadran, Jadranko) – Znači „iz Hadrije”. Hadria je bila grad po kojem je naše; Jadransko more dobilo ime.
FILIP – Dolazi iz grčkog philippos u značenju “ljubitelj (prijatelj) konja”;
MARKO – Ime latinskog porijekla nastalo od imena boga Marsa. Može značiti „bog rata“, ili „biti ratoboran“. Marko Aurelije iz II vijeka jedan je od najvećih i najznamenitijih rimskih careva – ratnik, vojskovođa, državnik, filozof i mislilac.
MARIN – Ime latinskog porijekla i znači “morski, od mora”.
ARIJANA – Latinski oblik grčkog imena Arijadna koje znači “najsvetija”.
DARIJA – Ime Darija je ženski oblik muškog imena Darije koje je nastalo od latinskog oblika imena “Darius”, a koje dolazi od grčkog “Dariós”. Svemu je početak staroperzijsko ime Darayavahuš koje se sastoji od riječi „daraja“ u značenju „posjedovanje, držanje“ i riječi „vahu“ što znači „bogatstvo, blago“, pa bi mu značenje bilo „dobrostojeći, bogataš“. Najpoznatiji je perzijski kralj (šah) Darije Veliki iz loze Ahemenida.
DIJANA (Artemida) – Rimska božica lova. Dolazi od *divios, što odgovara kasnijim riječima divus i dius, a povezuje se s riječju deus – “bog”. Korijen riječi je *d(e)y(e)w, što znači “danje nebo”, “svijetlo nebo” ili “danje svjetlo”.
HELENA (Elena, Jelena) – Dolazi od grčkog helene što znači „sjaj, blistavost“, također i “sunčeva svjetlost”.
IRENA – Izvedeno od grčkog imena Eiréne. Po grčkoj mitologiji, ona je božica mira. Često evropsko vladarsko ime.
MAJA – Planinska nimfa iz grčke mitologije (nimfe su snage prirode utjelovljene u polubožanske djevojke čarobne ljepote i sposobnosti)
*Na grčkom jeziku ime ili “onoma” ima iste korijene kao riječ “razum, misao” i kao glagol “znati.”
VJEROVANJA O IMENIMA
Prema indijskom učenju, ime neke stvari jeste zvuk koji proizvodi djelovanje pokretačkih sila koje ga čine.
Identičnost imena i onoga sto označava, postojala je u mnogim kulturama i odnosila se i na nazive mjesta – pravo ime Rima nije se smelo pominjati, stari Asirci isto nisu smjeli da izgovaraju mistična imena svojih gradova.
Vjerovalo se da je ime dio čovjeka kao što je to ruka ili noga, te da se njegovom pogrešnom upotrebom može nanijeti zlo onome ko ga nosi.
Vrlo je čest slučaj da se pravo ime stalno skriva. U starom Egiptu ljudi su imali po dva imena: pravo ime i dobro ime; veliko ime i malo ime. Dobro (malo) ime bilo je javno objavljeno, a pravo (veliko) se izgleda pažljivo skrivalo.
TREĆE IME
Ali postoji i treće ime. Iz straha da neka zla sila ne naudi djetetu, roditelji su mu davali nadimke.
BIBLIJSKA IMENA
Vi ćete na Sudnjem danu biti prozivani po vašim imenima i po imenima vaših očeva zato nadenite svojoj deci lepa imena.
Srbi uglavnom svojim sinovima daju imena hrišćanskih svetaca i apostola. Prema statistici na tronu popularnosti dvadesetak godina „vlada“ Nikola za njim slijede Luka, Stefan i Lazar.
IME BOGA
Božja imena su nalik minijaturnim portretima i obećanjima. Dodatno nam otkrivaju kakav je Bog u koga se možemo pouzdati.
MUSLIMANSKA IMENA U BOSNI I HERCEGOVINI
U procesu islamizacije prevode se imena na turski jezik (Vuk – Kurt, Živko – Jahja). Uz usvajanje islama moralo se obavezno uzeti novo lično ime.
PREZIMENA U FUNKCIJI IMENA
Obično nastaju kao inspiracija nekom znamenitom ličnošću. Poznat je primjer dva brata od kojih je jedan 1955. godine dobio ime Princip, a drugi Gavrilo.
ZVUČNA TEORIJA IMENA
Ukrajinski psiholog Boris Jurijevič Higir na ovu temu objavio je oko četrdeset knjiga. Može da “pogodi” ime čovjeka po fotografiji ili boji glasa. Ili na spisku od nekoliko stotina imena prepozna prestupnika.
Temu bih zaključila komentarom „bezimenog“ autora:
„Kao dijete pitao sam jednu bakicu da li postoje anđeli. Ona mi je odgovorila: Sve što ima ime – ima…“
ALEKSANDRA MARILOVIĆ
Literatura:
Prof. dr Svetozar Stijović
Boris Jurijevič Higir, psiholog
