Prva crkva, građena od tvrdog materijala, u Pojezni potiče iz kraja 19. vijeka. Napravljena od materijala, kao što je pruće, ćerpić, blato, a bila je pokrivena drvenim letvicama. Za tadašnje prilike izgeladala je veoma lijepo i kao objekat bila najveća građevina u parohiji, pa i šire.
Crkva je osvećena je 1893. godine, bez prisustva nadležnog vladike. Ovaj sveti čin obavio je vjerovatno neki od tadašnjih sveštenika, odnosno prezviter parohije. Crkva je bila posvećena Svetom proroku Iliji. Parohiji su tada, i još kasnije dugo pripadala naselja: Jelanska, Brestovo, Pojezna, Mitrovići, Tisovac i Cvrtkovci. Sjedište parohije i paroha je bilo u Pojezni.
U parhoji je 16. septembra 1901. godine za đakona rukopoložen Simo Petrović, a potom iste godine u novembru rukopložen je za prezvitera. Tada je od parohije primao 1800 kruna godišnje, kao platu i bio je član penzionog fonda.
U to vrijeme u Pojezni je postojao parhijski dom, a parohija je bila ujedno i crkvena opština, koja je raspolagala pokretnom i nepokretnom imovinom.
Za selo Pojeznu moglo bi se reći da je jedno od najstarijih organizovanih seoskih naselja na području Dervente iz doba 14. i 15. vijeka. Ovo selo, koje sada ima više od 400 domaćinsatava, smješteno je na blagoj sjevernoj visoravni na obroncima planine Krnjin, u trouglu rijeke Ukrine i njene pritoke Ilove.
Prvobitni naziv ovog područja bio je Česlica ili Česnica, i ono je sigurno obuhvatalo veću površinu od sadašnjeg sela Pojezna. O tome govori naziv jednog potoka između sela Cerani i Drijen, koji se naziva Pojeznica.
U naselju, pod imenom Česlica ili Česnica iz popisa 1570. godine, bile su tri muslimanske i 31 hrišćanska kuća, sa 70 poreskih muških glava. U popisu 1600. godine već se pominje ime Pojezna, a ne Česlica, a broj hrišćanskih kuća će biti dvostruko veći.
Prof. Dr Milenko S. Filipović je zapisao 1937. godine: „U Pojezni na starom pravoslavnom groblju, govori se da je bila crkva i da su je zapalili sejmeni.“ On dalje navodi da je u Pojezni bila i „čador“, pokretna šator-crkva. Platno od tog čadora se dugo čuvalo.
„I sada stoji crkva koja se podigla mesto čadora. Crkva je malena. Sem što je apsida izvedena polukružno, osnova je pravougaona. Kažu da je mesto trpeze bila u oltaru neka ploča sa natpisom, koja je odneta u Prnjavor. U crkvi je jedan diskos od olova. Poznati sakupljač starina iz Sarajeva A. Poljanić odnio je neku rukopisnu knjigu iz Pojezne (Oktoix).“
Stara crkva je porušena 1966. godine radi gradnje nove, koja je posvećena Svetom caru Lazaru.
Od stare crkve očuvan je amvon – mjesto sa kojeg vladika – sveštenik govori i crkveno zvono koje je na daleko poznato po jačini i boji zvuka.
Amvon je okruglog oblika i isklesan je od kamena krečnjaka. Na amvonu su vidljivi uklesani pisani znakovi, ali se ne mogu pročitati zbog toga što su udubljenja slova i brojeva izbrisana.
Prilikom rekostrukcije crkve početkom 2002. godine u iskopinama temelja pronađen je jedan stari mesingani krst, kao i dijelovi odežde sa raznobojnim vlaknima. Krst koji je pronađen u iskopinama, najvjerovatnije je donijet sa istoka iz carigradskih umjetničkih radionica.
Za ovaj krst se smatra da je stariji od 300 godina, a na njemu piše sveti Nikola, što je znak da je nekad postojala starija crkva od one koja je građena 1893. godine i bila je posvećena Svetom Nikoli.
Poježanski paroh Jovo Marković organizuje gradnju velikog parohijskog doma sa velikom salom, a potom 2002. godine i rekonstrukciju poježanske crkve, koja poprima sasvim novi izgled i spada u red najljepših crkvenih hramova na području opštine Derventa.
Savko Pećić Pesa
