Pod okriljem UNESK-a u Donjem Detlaku ove godine će se nastaviti arheološka istraživanja. Čitav projekat će provesti Zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasleđa Republike Srpske.
U Sarajevu su 22. decembra 2009. godine potpisani ugovori za obnovu pet spomenika u okviru MDG-F Programa za kulturu i razvoj pod nazivom: “Unapređenje kulturnog razumijevanja u BiH”. U cilju implementacije MDG-F Programa Kultura za razvoj, UNESCO u okviru komponente posvećene obnovi spomenika pruža podršku za obnovu 10 spomenika u skladu sa listom prioriteta koju je definisalo Ministarstvo civilnih poslova BiH zajedno sa entitetskim ministarstvima kulture.
Potpisivanjem ovih ugovora u prostorijama Ministarstva civilnih poslova BiH, Arheološki lokalitet Detlak stavljen je u prioritetnu grupu prvih pet arheoloških lokaliteta, koji će se ove godine istraživati. U skladu sa potpisanim ugovorima, dovršetak obnove spomenika se očekuje do kraja 2010. godine, rečeno je u saopštenju iz Ministarstva civilnih poslova BiH.
Detlak, riznica istorije i kulturnih spomenika
Selo Donji Detlak je veoma bogato arheološkim lokalitetima, od Kamenog doba, pa sve do popa Jovice, koji je na ovim krajevima podigao bunu protiv turskog zuluma 1834. godine. U ovom selu su pronađeni elementi življenja ljudske zajednice iz Srednjeg bronzanog doba, a naročito je mnogo lokaliteta pronađeno iz Srednjeg vijeka, kao što su ambarine – ćupovi, zatim manastirske isposnice ispod brda i groblja kod hrama Svetog Ilije Proroka. Prema pouzdanim pisanim izvorima, manastir je treći put spaljen i potpuno uništen, nakon u krvi ugušene pop Jovičine bune. Na groblju u Detlaku se mogu naći mnogobrojni, veoma stari i različiti spomenici, koji o svemu tome najbolje svjedoče.
– U Donjem Detlaku prema navođenju mještana, tražili smo ostatke temelja manastira, a otkrili smo tri hiljade godina stare nekropole, što dalje treba još detaljnije istraživati, rekao je arheolog Milan Đurđević, prilikom arheoloških otkopavanja u ravnici neposredno pored Ukrine, gdje su neki tvrdili da se nalaze temelji manastira Detlak. Prema njegovim riječima, na jednom mjestu, nađene su tri urne sa poklopcima, odnosno tri groba pokojnika iz Srednjeg bronzanog doba. Na brdu zvano Repište, koje se kao sedlo proteže ispod visa Zobište, nalazilo se groblje iz Srednjeg vijeka sa mramorima.
Od tri nadgrobna spomenika, sasvim slučajno očuvan je samo jedan, ali daleko od mjesta gdje je nekad stajalo ovo spomen obilježje i počivalište nekog mještanina iz davnina. Arheolog Milan Đurđević, potvrdio je da je kamen – mramor, koje se sad nalazi podaleko u šumi ispod Repišta, najvjerovatnije iz 14. vijeka, a da je manastirska crkva, bila iznad ćelija – kelija, otprilike na mjestu ili u toj neposrednoj blizini, gdje je sadašnja crkva Svetog Ilije Proroka. On smatra da su ćelije služile monasima za molitve, a ambari za čuvanje hrane. Milenko S. Filipović u svojim zapisima je naveo: Na Kremeniku u naselju Kalenderovci ima džinovsko groblje. Tu su nekad bila tri, a sada je samo još jedan nadgrobni spomenik – stećak. Prema kazivanju mještanina Stanislava Makivića ovaj lokalitet su istraživali arheolozi iz Amerike.
Do ovih opsežnih areholoških istraživanja, mještani nisu znali o čemu se radi, pa su kamenčiće uništavali i nisu davali im nikakv značaj, dok su mramorije, na kojima su se mogli vidjeti isklesani natpisi I crteži koristili u gradnji objekata. Na Zobištu (Kremeniku) i sad se može na površini zemlje naći dosta kamena – kremena, od koga je pračovjek pravio svoj primitivni alat, što je potvrdila i nedavna ekipa arheologa iz Banjaluke, koja je boravila na lokalitetu Zobište.
Osim ovih lokaliteta, pouzdano se zna za lokalitete iz Rimskog doba, koji su zabilježeni i pronađeni na području Detlaka, što na taj način Detlak svrstavaju u veoma značajne arheološke lokalitete, koje treba dalje istraživati. Na ovom području su iskopine radile razne ekipe arheologa, pa čak i iz Amerike. Dolazili su tako arheolozi sa svih strana i odlazili. Sa sobom su odnosili zapise, nalaze, otkrića, ali niko nikada ništa u Detlak i Derventu nije vraćao i ostavljao. Tako je kulturno-istorijsko bogastvo i nasleđe zaboravljano i nestajalo sa ovih derventskih područja.
Izvor: Derventski list(Savko Pećić Pesa)
