„Rađajte se i množite se, i napunite zemlju, i vladajte njome“ (Postanje 1, 28).
Baviti se tematikom povećanja nataliteta u našim krajevima, opterećenim negativnim psihološko-propagandnim uticajima (koji stvaraju apatiju, malodušnost i sl.), može u prvi mah izgledati sizifovski. Međutim, vidjećemo iz šireg geografskog konteksta da nedovoljna rodnost (“bijela kuga”) muči i brojna razvijenija društva i zajednice. Konformističko zanemarivanje ove vitalno najznačajnije problematike ili, s druge strane, bavljenje isključivo pesimističkim predviđanjima, ne predstavlja naročit izazov.
Kakvo je stanje u Derventi u prethodnim godinama (2018-2020), ne računajući tekuću godinu (na izmaku) koja tek treba da se cjelovito sumira radi validne uporedivosti?
Matična služba u Derventi u 2020. godini evidentirala je rođene 223 bebe, što je za 33 novorođenčeta više u odnosu na prethodnu 2019. godinu, ali i za deset beba manje u odnosu na 2018. godinu. U istom periodu, ukupni mortalitet je bio veći pa je prirodno kretanje negativno (2020. godine minus 153; 2019. za 161, a 2018. za 164 manji broj rođenih u odnosu na umrle). Treba istaći da su, u navedenom vremenskom okviru, manje-više slične stope prirodnog priraštaja kod svih lokalnih zajednica u Republici Srpskoj. Po podacima zvaničnih statističkih institucija, nisu bolje prilike ni u Federaciji BiH, Srbiji, Hrvatskoj.
Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku, stopa ukupnog fertiliteta (prosječno rođene djece po jednoj ženi u reproduktivnom periodu) u Republici Srpskoj u 2020. godini je 1,38, što je nešto manje u odnosu na prosjek Evropske unije, koji je iste godine po podacima Eurostata iznosio 1,61. Da bi se obezbijedio nivo prostog obnavljanja stanovništva (zamjene generacija) potrebno je da jedna žena u prosjeku rodi između 2,1 i 2,5 djece (zavisno od mortaliteta). Inače, treba znati da neke EU zemlje imaju slabiju rodnost u odnosu na RS, a skoro sve razvijene zemlje nastoje da dostignu spomenuti nivo proste reprodukcije stanovništva (replacement level). Poznato je da najrazvijenije države kompenzuju svoje demografske deficite imigracijom (useljavanjem).
Istorijski demografsko-statistički podaci sa više stotina evropskih područja ukazuju da je opadanje fertiliteta započelo gotovo istovremeno u najrazvijenijim i najnerazvijenijim dijelovima Evrope. Istraživanja pokazuju da su prije svega društveno-kulturni faktori, a ne ekonomsko-socijalni, prouzrokovali početak i širenje ovog procesa. Tome u prilog svjedoči i činjenica da je za vrijeme socijalističke Jugoslavije najveći fertilitet bio početkom 50-ih godina, poznatim kao “gladne godine” (uzrokovane prvenstveno sušom), kada su kao humanitarna pomoć sa zapada stizala tzv. Trumanova jaja (1950. godine – 3,77 i 1952. godine – 3,65 prosječno živorođene djece po jednoj ženi).
U praksi razvijenih država dokazane mjere za podizanje nivoa fertiliteta (podsticanje rađanja) su: dječiji dodatak, finansijska nadoknada za porodicu, pomoć pri rješavanju stambenih pitanja, fleksibilno radno vrijeme, poreske olakšice, kampanje u kojima se promoviše podjednako učestvovanje supružnika u roditeljstvu i kućnim poslovima…
U Republici Srpskoj se primjenjuje set mjera u cilju podsticanja rađanja: porodiljsko bolovanje od godinu dana, a za treće i četvrto dijete po godinu i po; materinski dodatak za nezaposlene majke do godinu dana starosti djeteta; jednokratne finansijske pomoći za opremu novorođenčeta; besplatni udžbenici za sve učenike prva četiri razreda, odnosno za sve osnovnoškolce iz porodica sa troje i više djece i druge mjere.
U Derventi, kao razvijenoj lokalnoj zajednici u relacijama Republike Srpske (prethodno, u vihoru građanskog rata najstradalnijoj na prostoru BiH) postoje takođe određene mjere pronatalitetne politike, finansirane iz budžeta gradske uprave. Pri tome bi bilo dobro razmotriti mogućnosti i drugih izvora finansiranja (formiranje lokalnog populacionog fonda i sl.).
Obnova derventskog porodilišta može se uzročno-posljedično posmatrati i kao uslov i kao potencijalni rezultat, odnosno mjera uspješnosti u nastojanjima da se poveća natalitet u budućem periodu. U gradskoj upravi bi trebalo odrediti institucionalni okvir za sprovođenje lokalne demografske politike. To bi podrazumijevalo formiranje nadležnog tijela (komisije, odbora ili savjeta) i/ ili angažovanje profesionalnog lica, koje bi se bavilo isključivo demografskom problematikom, uz adekvatno identifikovanje stručnih kadrovskih resursa.
Mjere za stimulisanje rađanja treba dopunjavati i dalje unapređivati, kako na lokalnom tako i na republičkom i državnom nivou, jer to nije samo uslov ukupnog razvoja, već i dugoročnog opstanka na ovom prostoru, relativno bogatom prirodnim resursima, na kojem su naši preci opstajali vijekovima i u znatno težim istorijskim okolnostima.
Treba naglasiti da pronatalitetne mjere nisu važne samo za roditelje sa djecom, već i za svakog pojedinačnog građanina, jer se nameću pitanja koja bi trebalo doslovno svakoga da zainteresuju, kao na primjer: koliko će ljudi u doglednoj budućnosti raditi, uplaćivati u socijalne i penzione fondove (koji funkcionišu na principu međugeneracijske solidarnosti) i sl.
U sklopu rješavanja demografskih problema, neophodno je djelovati i na preformulisanju sistema društvenih vrijednosti, svakako uvažavajući savremenost. U tom smislu, lijepo je prisjetiti se stihova Ljubivoja Ršumovića koji univerzalno nose snažnu poruku: “…nije bogat ko ima volova / već kćeri i sinova / i nije silan ko ima pušaka / već kolijevki / nek ljubav nadjača / i nek ne bude plača / osim dječijeg…”.
Mr geografije Željko Asentić
Apsolutno promašena tema. Stopa nataliteta može biti duplo veća, to apsolutno ništa neće značiti, jer ljudi odoše u inostranstvo. Kad othraniš dijete do dvadesete godine, sve na svoj trošak i trošak države, a ono onda kao gotova radna snaga ode u inostranstvo. Zašto? Zato što ste nametnuli takav ambijent da za radnika ovdje nema perspektive. Potrudite se da zadržite postojeće mlade ljude, a veći natalitet će doći sam po sebi
Slažem se sa prethodnim komentarom ali i da dodam. U gradu kao i u čitavoj BiH rade ljudi na crno a onaj ko ima firmu je od njih ugrožen jer rade jeftinije.Inspekcija kontroliše samo registrovane firme.
Natjerati inspekciju da kontrolišu radilišta isto kao na zapadu.
obrnuto majstore
prosperitet pa natalijtet
Kad se pročita samo naslov onda se može obrnuti i obrtati kako hoćeš mitre. Džaba je raspravljati šta je starije kokoš ili jaje ako je kokošinjac prazan.
“Ništa nije apsolutno, sve je relativno” pa i nickname “Derventa”. Možda je apsolutno da ovakvi tekstovi nisu krivi što ljudi “odlaze”? Ako je tema promašena, što o njoj pričaju i pišu znani i neznani, zvani i nezvani. Ambijent svi zajedno u nekoj mjeri kreiramo. Ako ovdje nevalja ambijent, što se djeca u Italiji ili super bogatoj Južnoj Koreja rađaju u prosjeku manje nego u RS. Ako je do ambijenta što se rađaju u Africi, i južnoj Aziji previše, a u ambijentalnoj Evropi premalo… Šta je loše ako država pomaže roditeljima u vezi rađanja i podizanja djece pa i ako odu poslije u bijeli svijet. Možda će pomoći i oni roditeljima iz bijelog svijeta, a možda i državi (iako ne moraju). Puno je pitanja koja traže odgovore, što god bilo promašeno, tema ili komentar.