Udruženje roditelja djece i omladine sa posebnim potrebama i invalidnih osoba „Sunce“ Derventa, u partnerstvu sa Udruženjem za pomoć mentalno nedovoljno razvijenim licima Banja Luka, implementira projekat „Terapijski program rane intervencije“ čiji je opšti cilj doprinijeti pozitivnim društvenim promjenama u lokalnoj zajednici Derventa organizovanjem aktivnosti usmjerenih na roditelje djece sa teškoćama u razvoju, kao direktnih korisnika.
– Porodica je primarno okruženje u kojem se najvećim dijelom odvija djetetov razvoj i uloga roditelja je od izuzetnog značaja za podsticanje i unapređenje razvoja djeteta, a i funkcionalnosti same porodice. Rano otkrivanje smetnji u razvoju, intervencija i tretmani su najznačajniji u prvim godinama života, te je pravovremeno informisanje roditelja put ka uspješnoj habilitaciji i rehabilitaciji, saopštili su iz udruženja “Sunce”.
Projekat je finansiran od strane EU, a nastao je u okviru projekta „Bolja socijalna uključenost kroz osnaženu IRIS mrežu OCD“ kojeg provode LIR CD i ASB.
U cilju informisanja javnosti o važnosti ranih interventnih tretmana objavljujemo prvi u nizu stručnih tekstova koji se tiču projektne teme napisanih od strane diplomiranog psihologa Aleksandar Golubović.
Eriksonova teorija psihosocijalnog razvoja
Tokom pedesetih godina XX vijeka, njemačko-američki psihoanalitičar postavio je temelje teorije psihosocijalnog razvoja poznate i kao Eriksonova teorija koja opisuje faze razvoja koje prolazi svaka individua kroz svoj životni vijek.
Eriksonova učenja polaze od toga da faze razvoja imaju genetičku uslovljenost te da se ličnost svakog djeteta odvija kroz interakciju djeteta, porodične dinamike, socijalnih činioca (sredine) i kulturno-istorijskog konteksta. U svakoj fazi postoji konflikt koji se može završiti pozitivno ili negativno, te u zavisnosti od ishoda on utiče na kasnije ponašanje. Eriksonova teorija psihosocijalnog razvoja obuhvata osam stadijuma kroz koje svaka individua prolazi, te poznavajući svaki od njih, pozitivno možemo uticati na dječji razvoj na način da ispravno odgovorimo na njegove potrebe u zavisnosti od uzrasta.
1. Faza sticanja povjerenja nasuprot nepovjerenja (od rođenja do 18. mjeseca)
U ovoj fazi dijete ima najveći stepen zavisnosti od odraslih, te se smatra jednom od najznačajnih za daljnji razvoj. Tokom ovog perioda dijete uspostavlja posebnu vezu sa majkom koja je tu da odgovori na njegove potrebe za hranom, nježnošću, umirenjem, toplinom i sigurnošću. Ukoliko su potrebe zadovoljene, dijete razvija osjećaj povjerenja prema odraslima koji mu daje nadu i sigurnost. Ukoliko se desi suprotno, razvija nepovjerenje prema odraslima što je vrsta psihološke tekovine za kasnije funkcionisanje u odnosima koja se ogleda kroz vjerovanja o nestabilnosti i nepredvidivosti svijeta. U ovoj fazi pored zadovoljenja osnovnih potreba, izuzetno je bitan autentičan fizički kontakt između majke i djeteta. Bitno je naglasiti da je nemoguće da dijete razvije 100% odnos povjerenja ili nepovjerenja već upravo postizanje zdravog balansa treba da bude u fokusu.
2. Faza sticanja autonomije nasuprot stida i povlačenja (od 2. do 3. godine)
Tokom trajanja ove faze dijete je i dalje u velikoj mjeri zavisno od odraslih, no javlja se potreba za određenim vidom samostalnosti, te želja za stepenom kontrole. U ovoj fazi, ono će pokazivati inicijativu te izražavati želju čime npr. želi da se igra, šta želi da jede i slično. Ohrabrivanje djeteta prilikom njegovih izbora, te pružanje autonomije pomaže mu da razvije samostalnost i pozitivno mišljenje o sebi tokom odraslog perioda. S druge strane, ukoliko se dijete kritikuje zbog nekih izbora ili mu se postavljaju nerelani zahtjevi dolazi do javljanja srama i sumnje u sebe. Tokom ovog perioda, roditelji djetetu mogu da pomognu tako što ga podstiču na aktivnosti koje su prkladne njegovom uzrastu i koje mu šalju poruku da on sam može da odlučuje čime se pospješuje njegova samostalnost.
3. Faza inicijative nasuprot krivice (od 4. do 5. godine)
U ovoj fazi dijete postaje svjesnije svoje kontrole i da njegovi postupci imaju zapravo direktan uticaj na svijet u kojem živi i ovo biva izraženo najviše kroz igru i socijalnu interakciju. Tokom ovog perioda dijete ima sklonost da postavlja razna pitanja i traži odgovore. U igri se postavljaju ciljevi koje dijete teži da ispuni i uspješno okončanje ove faze vodi ka razvoju osjećaja svrhe. Ukoliko dijete ne može da ispunjava ciljeve koje je postavilo na način da se isuviše kritikuje njegova inicijativa ili biva sputavano u svojim planovima, javlja se krivica.
4. Faza marljivosti nasuprot inferiornosti (od 6. do 11. godine)
Tokom ove faze dijete je u većini slučajeva započelo osnovnoškolsko obrazovanje, te postoji izražena želja da se uči, saznaje i steknu određene vještine. Pred dijete se postavljaju zahtjevi koji su sad ozbiljnije prirode poput onih školskih, te se razvija osjećaj ponosa i efikasnosti za postignuto. U ovoj fazi bitno je dijete ohrabriti, te pokazivati mu da vjerujemo u njega i tu ulogu pored roditelja imaju i nastavnici. Kritike, pozitivne i negativne, treba da budu usmjerene na ponašanje, a nikad na ličnost. Dijete koje je postiglo određeni školski uspjeh možemo pohvaliti na način da vrednujemo ono što je uradilo, umjesto da generalno evaluiramo njegovu ličnost: „Ove godine si bio veoma vrijedan/vrijedna, svaka čast na trudu i postignutom uspjehu, ponosni smo na tebe“ bi bio primjer kako uputiti ispravnu pozitivnu kritiku umjesto: „Svaka čast, ti si dobar dječak/djevojčica, najbolji si“ prilikom koje generalno ocjenjujemo ličnost bez pohvale onih ponašanja ili navika koje želimo da učvrstimo kod djeteta.
5. Faza identiteta nasuprot konfuznosti uloga ( od 12. do 20. godine)
Ovo je period puberteta i adolescencije kada dolazi do razvoja vlastitog identiteta koji će imati uticaj na sve ono što individua čini i radi tokom svog života. Uspješno okončanje ove faze vodi do osjećaja samosvjesnosti i autentičnosti, dok u suprotnom dolazi do konfuzije po pitanju vlastitog postojanja. U ovom periodu do izražaja dolaze karakterne osobine, učvršćuju se polne uloge, razvija se samokritičnost i kritičnost prema drugima, nastoji se odabrati buduće zanimanje. Pružanje podrške i osluškivanje potreba individue može pomoći adolescentima da učvrste svoja uvjerenja, te steknu samosvjesnost, osjećaj kontrole i nezavisnost bez razvijanja nesigurnosti i zbunjenosti. Bitno je naglasiti da mijenjanje interesovanja, želja povodom budućeg poziva i životnih uloga ne znače uvijek nužno i zbunjenost adolescenta.
6. Faza intimnosti nasuprot fazi izolacije (od 21. do 24. godine)
U ovoj fazi osoba ima potrebu za intimnošću, te iz tog razloga nastoji da uspostavi veze sa drugim ljudima prilikom kojih svoj identitet spaja sa identitetom drugih ljudi. Javlja se težnja za ozbiljnijim ljubavnim vezama, želja za zajedničkim životom. Uspješno okončanje ove faze stvara temelj ka uspostavljanju zdravih i ispunjavajućih odnosa sa drugim ljudima, nasuprot izolaciji i stvaranju površnijih interakcija sa drugima.
7. Faza plodnosti nasuprot stagnacije (od 26. do 40. godine)
U ovim godinama osobe nastoje da budu uspješne u onome što rade, postoji želja sa visokim stepenom produktivnosti što se ogleda kroz rad, nastojanje da se ispune ambicije, ali i kroz brigu za porodicu. Prisutna je tendencija da se doživi osjećaj korisnosti koji se ispoljava na poslu, u društvenoj zajednici i porodici uz pokazivanje brige prema drugima. U suprotnom, osoba se osjeća neproduktivno i diskonektovano od svijeta.
8. Faza integriteta nasuprot očajanja (od 40. godine)
U ovoj fazi, osoba ima veliko iskustvo iza sebe te se osvrće unazad na svoj život i gleda koliko se ostvarila, šta je postigla i trudi se da to na neki način vrednuje. U pozitivnom smislu ova faza se završava kroz mudrost i ispunjenost, dok u suprotnom osoba žali i očajava za onim što je htjela, ali nije uspjela da ostvari.
Aleksandar Golubović, master psihologije
