U pravoslavnom svijetu Vaskrs je jedan od najvećih praznika, posvećen proslavi Hristovog povratka u život, trećeg dana po njegovom raspeću i smrti. Praznuje se prve nedjelje posle punog meseca koja je sam dan proljećne ravnodnevnice ili neposredno posle nje, najranije 4. aprila, a najkasnije 8. maja. Prethodi mu sedmonedjeljni Vaskršnji post.
Za ovaj praznik vezani su mnogi običaji u hrišćanskom svijetu, pa i kod nas. Najprepoznatljiviji je običaj farbanja jaja, koja simbolišu obnavljanje prirode i života. Jaja se tradicionalno boje na Veliki petak.
– Prvo obojeno jaje i danas se ostavlja na stranu do idućeg Vaskrsa i zove se “čuvarkuća”. Na Vaskrs porodica odlazi u crkvu na svetu vaskršnju službu. Posle službe, narod se međusobno pozdravlja tradicionalnim pozdravima: “Hristos vaskrse” i “Vaistinu vaskrse”. Kad se iz crkve vrate kući, domaćin pali sveću, uzima kadionicu i tamjan, okadi sve ukućane, predaje mlađem kadionicu, koji kadi cijelu kuću. Posle zajedničke molitve ukućani ponovo jedni drugima čestitaju Vaskrs i sjedaju za svečano postavljenu trpezu, opisuje Dervenćanin Vladimir Kukić, trenutno sveštenik u Maglaju.
Svaka pravoslavna porodica spremila je šarana jaja kojima se gosti i domaćini između sebe tucaju. Ona se na Vaskrs jedu prije ostalih đakonija, a poklanjaju se i gostima.
– U našem kraju ostaci ljuski se ostavljaju na mravinjake, što je najvjerovatnije povezano sa običajem da se jaja ne bacaju, već vraćaju u prirodu, ne bi li se podstakla plodnost, kaže Kukić.
Sa druge strane, kod drugih pravoslavnih naroda postoje specifični običaji, a po njima se posebno izdvajaju oni krfskih Grka. Grcima, narodu koji veoma drži do svoje pravoslavne vere, Vaskrs je među najvažnijim danima u godini, a na Krfu se doslovno proslavlja u svakom domu i na svakom ćošku, uz učešće velikog broja turista. Naime, prema tamošnjem običaju, domaćice će na ulice pobacati sve svoje staro posuđe, tako da se doslovno hoda po krhotinama hiljada razbijenih komada posuđa. Običaj bacanja lonaca i ostale grnčarije krfskih Grka uz pesmu, klicanje i čestitke vjekovnim pozdravom „Hristos anesti – Altos anesti“ vjerovatno je najspektakularnija proslava Vaskrsa u Evropi.
Pravoslavni Bugari i Rumuni takođe imaju karakteristične običaje. Oni na Veliku subotu stavljaju brašno, so, kvasac i jaja u prozore, a od tih sastojaka se na Uskršnji ponedeljak mjesi hljeb.
Rusi, najbrojniji pravoslavni narod, vaskršnje običaje uglavnom vezuju za vrijeme posta, dok je centralni događaj sa obje strane Urala vaskršnji doručak, na kojem se okupljaju svi članovi porodice, bez obzira gdje žive. Na svakom stolu se nalazi vaskršnji hleb – kulič, kao i posebno jelo – paska, koje se priprema se uglavnom od sira i ima oblik piramide.
Sveti oganj u Jerusalimu
Centralni događaj u Jerusalimu je pojava Svetog ognja u Crkvi svetog groba za vrijeme molitve na Veliku subotu. Tada se javlja plamen, koji se prema verovanju pojavljuje samo tokom molitve, uz radosne uzvike pronosi se ulicama Svetog grada, a vernici ga svećama i bakljama međusobno šire. Sveti oganj se potom avionima prenosi u druge pravoslavne krajeve sveta. Ovom događaju, koji se smatra jednim od najvećih čuda u hrišćanstvu, prisustvuje po više hiljada pravoslavnih, ali i katoličkih vernika i sveštenika, kao i muslimana i Jevreja.
B. N. – Derventa Cafe
