Željko Asentić: Geografski položaj Dervente – usud i šansa

Geografski položaj je složen, kompleksan pojam. Podrazumijeva odnos nekog mjesta prema prostornim koordinatama, prirodnim objektima i cjelinama, privrednim rejonima, saobraćajnicama itd. Neke od komponenti geografskog položaja su promjenjive (varijabilne) kroz vrijeme, a neke su postojane (konstantne).

Sjeverni dio teritorije Grada Dervente presijeca 45. paralela, na osnovu čega možemo matematičko-geografski položaj datog prostora ocijeniti izrazito povoljnim, jer se u planetarnim razmjerama nalazi na sredini prirodno najpovoljnijeg, populaciono najznačajnijeg i privredno najviše valorizovanog, sjevernog umjerenog toplotnog pojasa.

Za ocjenu povoljnosti ekonomsko-geografskog položaja Dervente treba uzeti u obzir pripadnost (poljo)privrednom rejonu oboda Panonske nizije, odnosno Dobojsko-bijeljinskoj nodalno-funkcionalnoj regiji, koja je saobraćajno frekventna, tranzitna i demografski relativno naseljenija u odnosu na regije Republike Srpske. U okviru navedene regije Derventa danas ima ulogu subregionalnog (sekundarnog) centra, a može se konstatovati da je neke od derventskih regionalnih funkcija tokom prošlog vijeka preuzimao Doboj.

Fizičko-geografski položaj u brežuljkastom peripanonskom prostoru sa „naslijeđenom“ dolinom Ukrine (zaliv nekadašnjeg Panonskog mora) između „ostrvske“ planine Motajice na sjeverozapadu, Vučjaka na sjeveroistoku i Krnjina na jugozapadu, omeđen plovnom rijekom Savom na sjeveru predstavlja ekonomski potencijal, prije svega u mogućnostima razvoja poljoprivrede, posebno voćarstva, vinogradarstva, pčelarstva i drugih vidova proizvodnje kojima pogoduje ovakav izgled i sklop reljefa.

Saobraćajno-geografski položaj Dervente, koji je nekada imao i željezničku komponentu (od 12. februara 1879. do 1. aprila 1968. godine) danas je definisan drumskim (cestovnim) saobraćajnicama. Posebno treba istaći blizinu auto-puteva: panevropskog koridora X (čiji je dio nekadašnji auto-put „Bratstva i jedinstva“), auto-puta „9. januar“ (trasiranog i južnim dijelom teritorije Grada Dervente), ali i u perspektivi koridora Vc (koji će biti najznačajniji saobraćajni pravac Bosne i Hercegovine, povezujući luku Ploče i Budimpeštu, a na koji Derventa treba da dobije priključak u vidu brze ceste od Polja do Podnovlja).

Gradsko naselje Dervente je na čvorištu magistralnih pravaca, što je u mirnodopskim uslovima pružalo brojne prednosti privrednom razvoju opštine i njenog urbanog, funkcionalnog centra, pa se u tom smislu njen saobraćajno-geografski položaj može ocijeniti kao povoljan. S druge strane, geostrateški značaj ovog prostora je bio nepovoljan u istorijski nemirnim vremenima, koja su nažalost na Balkanu učestala (sa žaljenjem se može konstatovati da proizvodimo više istorije nego što možemo da naučimo).

Prekidi u snadbijevanju koje je donijela pandemija kovida-19 naveli su kompanije razvijenih evropskih zemalja da razmišljaju o povećanju otpornosti svoje proizvodnje na neočekivane okolnosti kroz kraće lance snadbijevanja i geografski bliže lokacije. To će dovesti do veće zainteresovanosti za poslovanjem sa zemljama i gradovima bliže Evropskoj uniji, što je potencijalna razvojna šansa Dervente, posebno imajući u vidu prethodno pomenutu činjenicu o neposrednoj blizini koridora X, koji vodi od Salcburga do Soluna.

Na teritoriji Grada Dervente očuvani su brojni prirodni i antropogeni turistički motivi, što predstavlja solidan potencijal za razvoj turizma, jedne od privrednih grana koje su najviše pogođene aktuelnom pandemijom. U ocjeni turističko-geografskog položaja Dervente treba istaći i činjenicu da je ovo prostor ukrštanja različitih religija, kultura i tradicija. U tom smislu naročito je interesantno istorijsko, urbano jezgro, trenutno potpuno nevalorizovano, a koje (podrazumijevajući analitički, stručni i strateški pristup) može doprinijeti stvaranju specifičnog, autohtonog turističkog „proizvoda“ i boljem uključivanju Dervente u turističke tokove Republike Srpske i Bosne i Hercegovine.

Željko Asentić, magistar geografije

LITERATURA:
Asentić Ž. i Živković D. (2008). Derventa – privredni potencijali. Laktaši: Grafomark.
Asentić, Ž. (2009). Turistički potencijali Dervente. Srpske zemlje i svijet, broj 28, Banja Luka: Geografsko društvo Republike Srpske, 15-18.
Asentić, Ž. (2012). Derventa i okolna seoska naselja. Banja Luka: Geografsko društvo Republike Srpske.
Kljajić, D. (2013). Derventa – geografska obilježja opštine, gradskog naselja i seoskih naselja. Banja Luka: Iskon.
Asentić, Ž. (2016). Derventa – geografska, istorijska i turizmološka proučavanja. Derventa-geographical, historical and tourismological studies (srpsko-englesko izdanje). Derventa: Turistička organizacija opštine Derventa.
Asentić, Ž. (2019). Derventa – eine geographische, historische und touristische Darstellung. Derventa: Turistička organizacija opštine Derventa.
Asentić, Ž. i Kljajić, D. (2020). Derventa. Enciklopedija Republike Srpske. Knjiga 3. Banja Luka: Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske.